سفارش حضرت علی علیه السلام به مردم‌داری
امام علی علیه‌السلام در تمام نامه‌ها، فرمانداران و استانداران خود را
نسبت به حقوق اجتماعی مردم، و باز پس گرفتن حق محرومان از ستمکاری سفارش
می‌کرد.
و از نظر اخلاق اجتماعی، مسئولان نظام را به مردم‌داری، ابراز محبت و لطف نسبت به رعیت و مردم دستور می‌‌داد.
به مالک اشتر نوشت:
اخلاق رهبری (روش برخورد با مردم)
«و اشعر قَلبکَ الرّحمةَ للرّعیّة، و المحبة لَهم، و اللُطف بهم، ولا
تَکوننَّ عَلیهم سَبُعاً ضاریاً تَغتنمُ اَکلهُم، فانّهم صِنفانِ: اِمّا
اخٌ لکَ فی الدّینِ، او نَظیرٌ لک فی الخَلقِ، یَفرطُ مِنهمُ الزّلل، و
تَعرِضُ لهُمُ العِللُ، و یوتی علی ایدیهم فی العَمدِ و الخَطا، فَاعطهِم
مِن عَفوکَ و صَفحِکَ مِثلَ الّذی تُحبُّ و تَرضی اَن یُعطیکَ اللهُ مِن
عَفوهِ و صَفحهِ.
فَانّکَ فَوقَهُم، و وآلی الامرِ علیکَ فَوقلکَ، و اللهُ فَوقُ مَن وَلّاکَ! و قَد استَکفاکَ اَمرَهُم، وَ ابتلاکَ بِهم.
«مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، و با همه دوست و مهربان باش.
مبادا هرگز، چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم
دو دسته‌اند، دسته‌ای برادر دینی تو، و دسته دیگر همانند تو در آفرینش
می‌باشند، اگر گناهی از آنان سر می‌زند، یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود،
یا خواسته و ناخواسته، اشتباهی مرتکب می‌گردند، آنان را ببخشای و بر آنان
آسان گیر، آنگونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید و بر تو آسان گیرد.
همانا تو از آنان برتر، و امام تو از تو برتر، و خدا بر آن کس که تو را
فرمانداری مصر داد والاتر است، که انجام امور مردم مصر را به تو واگذارده، و
آنان را وسیله آزمون تو قرار داده است.»(۱(
حضرت امیرالمومنین علی علیه‌السلام در نامه ۲۷ به محمد بن ابی بکر،
شیوه‌های مردم‌داری و رعایت حقوق اجتماعی انسان‌ها را اینگونه تذکر می‌دهد:
اخلاق اجتماعی
«فاخفض لهم جناحک، و الن لهم جانبک، وابسط لهم وجهک، و آس بینهم فی
اللّحظة و النّظرة، حتّی لا یطمع العظماء فی حیفک لهم، و لا ییاس الضعفاء
من عدلک علیهم، فان الله تعالی یسائلکم معشر عباده عن الصّغیرة من اعمالکم و
الکبیرة، و الظاهرة و المستورة، فان یعذب فانتم اظلم، و ان یعف فهو اکرم؛ «با
مردم فروتن باش، نرمخو و مهربان باش، گشاده‌رو و خندان باش، در نگاه‌هایت،
و در نیم نگاه و خیره شدن به مردم به تساوی رفتار کن، تا بزرگان در
ستمکاری تو طمع نکنند، و ناتوان‌ها در عدالت تو مایوس نگردند، زیرا خداوند
از شما بندگان درباره اعمال کوچک و بزرگ، آشکار و پنهان پرسش می‌کند، اگر
کیفر دهد شما استحقاق بیش از آن را دارید، و اگر ببخشد از بزرگواری
اوست.»(۲)
پی‌نوشت‌ها:
۱- نامه ۵۳/۸ نهج‌البلاغه معجم المفهرس مولف، که برخی از اسناد آن به این شرح است:
- تحف العقول، ص ۱۲۶: ابن شعبه حرانی (متوفای ۳۸۰ه)
- دعائم الاسلام، ج ۱ ص ۳۵۰: قاضی نعمان (متوفای ۳۶۲هـ(
- نهایة الارب، ج ۶ ص ۱۹: نوبری شافعی (متوفای ۷۳۲هـ(
- فهرست نجاشی، ص ۷: نجاشی (متوفای ۴۵۰هـ(
- فهرست، ص ۳۷: شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ هـ(
- تاریخ دمشق، ج ۳، ص ۲۸۹، ح ۱۳۱۱ و ۱۳۱۴: ابن عساکر شافعی (متوفای ۵۷۳ هـ)
- بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۶۸ و ج ۷۲ ص ۹۶: مجلسی (متوفای ۱۱۱۰ هـ)
۲- نامه ۲۷ نهج‌البلاغه معجم المفهرس مولف، که برخی از اسناد آن به این شرح است:
- کتاب الغرات، ج ۱، صص ۲۳۰ و ۲۲۳ و ۲۳۵ و ۲۴۹: ابن هلال ثقفی (متوفای ۲۸۳هـ)
- تحف العقول، ص ۱۷۶ و ۱۷۷: ابن شعبه حرانی (متوفای ۳۸۰ هـ)
- کتاب مجالس، ص ۲۶۰م ۳۱، ح ۳: شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ هـ)
- کتاب امالی، ص ۲۴- ۲۵ م اول ح ۳۱/۳۱: شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ هـ)
- بشارة المصطفی، ص ۴۴: طبری شافعی (متوفای ۵۵۳ هـ)
- مجموعه ورام، ص ۱۹ و ۴۹۷: شیخ ورام (متوفای ۶۰۵ هـ)
- تاریخ طبری، ج ۳، ص ۵۵۶، سنه ۳۶: طبری شافعی (متوفای ۳۱۰ هـ)
منبع:
امام علی علیه السلام و مسایل حقوقی، محمد دشتی.
